یکی از اسناد تجاری که امروزه خیلی بیشتر از برات و سفته کاربرد دارد چک است. چک به عنوان رایج‌ترین سند تجاری مورد استفاده در معاملات تجاری از اهمیت بالایی برخوردار است. به همین دلیل قانون‌گذار مقررات دقیقی برای حمایت از دارنده این سند تجاری وضع کرده تا از رواج چک بلا‌محل جلوگیری کند و روابط اقتصادی مختل نشود. همچنین چک کیفری از حمایت ویژه‌ای برخوردار گشته است. در ادامه به بررسی جرم صدور چک بلا‌محل و چگونگی نحوه پیگیری آن و هم چنین به بررسی مواد قانونی مربوط به آن می‌پردازیم. برای آشنایی بیشتر با اسناد تجاری کلیک کنید.

تعریف چک | چک کیفری

در قانون تجارت ماده 310 چک این گونه تعریف شده است؛ چک نوشته‌ای است که به موجب آن صادر‌کننده وجوهی را که نزد محال‌علیه دارد کلا یا بعضا مسترد یا به دیگری واگذار می‌نماید و یا به زبان ساده‌تر چک عبارت است از سندی لازم‌الاجرا که به موجب آن صادر‌کننده به بانک محال‌علیه دستور می‌دهد تا وجوه موجود وی نزد آن بانک را کلا یا بعضا مسترد کند و به دارنده چک بپردازد. پس از ارائه تعریف چک به بررسی طرفین آن می‌پردازیم. برای آشنایی بیشتر با چک چیست و نحوه صحیح نوشتن چک کلیک کنید.

طرفین چک | چک کیفری

آن کسی که چک را امضاء می‌کند و به کسی‌می دهد تا وجهی به وی پرداخت شود، صادر کننده چک می‌گویند و آن کسی که چک در وجه او نوشته می‌شود دارنده چک گویند. پس دارنده چک اعم از کسی است که چک در وجه او صادر گردیده یا به نام او پشت‌نویسی شده یا حامل چک (در مورد چک‌های در وجه حامل) یا قائم‌مقام قانونی آنان. محال‌علیه هم بانکی است که مبلغ را می‌پردازد. مثلا بانک سامان.

تعریف چک بلا‌محل

چک بلامحل به چکی گفته می‌شود که بانک به یکی از علل قانونی از پرداخت وجه آن خودداری کند. علل عدم پرداخت وجه چک متعددند مثلا این‌که دارنده چک هنگامی که آن را نزد بانک می‌برد تا آن را وصول کند با حساب خالی شخص صادر‌کننده رو به رو می‌شود یا به علت عدم مطابقت امضا چک با نمونه امضای موجود فرد صادر‌کننده نزد بانک از پرداخت سر باز زند. در این حالات بانک گواهی عدم‌پرداخت صادر می‌کند. برای آشنایی با بیشتر با چک برگشتی کلیک کنید.

پیگیری چک

پیگیری چک برگشتی از سه راه امکان‌پذیر است:

الف ) مراجعه به اداره ثبت اسناد و املاک 

اداره ثبت جایی دارد به نام واحد اجرا که باید به آن جا مراجعه نمود تا با توقیف اموال صادر‌کننده و فروش آن مبلغ چک از محل آن برداشت شود.

البته مراجعه به اداره ثبت چند ایراد هم دارد، اول این که باید حتما مال غیر‌منقولی به نام صادرکننده وجود داشته باشد و دوم این که مراجعه به اداره ثبت هزینه بالایی دارد. در اداره ثبت لاشه چک نیز دریافت می‌‌شود که از معایب این شیوه به حساب می‌رود چرا‌که دارنده آن بدون داشتن لاشه چک از شکایت کیفری محروم می‌گردد.

ب ) طرح دادخواست حقوقی ( مدنی ) نزد دادگاه مدنی

از ایرادات طرح دادخواست حقوقی هم می‌توان به هزینه بالای آن و زمان‌بر بودن روند آن اشاره کرد.

ج ) طرح شکایت کیفری

یکی از پر طرفدار‌ترین راه‌ها برای پیگیری چک بلا‌محل طرح شکایت کیفری است که هم هزینه کمتری دارد و هم روند پیگیری آن زمان کمتری می‌برد. البته باید به یک نکته اشاره کرد که آن هم این است که برای طرح شکایت کیفری باید چک جنبه کیفری داشته باشد.

حالا سوالی که مطرح می‌شود این است که چک در چه صورتی جنبه  کیفری دارد؟

جنبه کیفری چک

در این موارد چک جنبه کیفری خواهد داشت:

1. گواهی عدم‌پرداخت چک توسط بانک صادر شود، به علت نبود یا کمبود پول در حساب یا مسدود بودن حساب خود صادر کننده دستور عدم‌پرداخت دهد، تنظیم چک به شکل نادرست مثل خط‌خوردگی در چک یا مغایرت مبلغ حروف و عدد باهم و یا عدم مطابقت امضاء.
2. چک بابت تضمین اجرای تعهد یا قراردادی صادر نشده باشد. 
3. چک سفید امضاء نباشد. یعنی صادر‌کننده صرفا آن را امضا ننموده باشد تا دارنده به دلخواه خود مبلغی در آن بنویسد.
4. چک وعده دار نباشد. چکی که حال نیست نمی‌تواند مبنای شکایت کیفری قرار گیرد.

باید توجه نمود که جرم صدور چک بلامحل قابل‌گذشت در همه مراحل آن می‌باشد یعنی بدون شکایت دارنده چک قابل تعقیب و پیگیری نیست و چنانچه در هر مرحله از دادرسی شاکی رضایت دهد رسیدگی متوقف می‌شود.

نکات مهم شکلی

1 – رعایت مهلت‌های قانونی: یعنی دارنده آن باید به فاصله 6 ماه از تاریخ سررسید چک به بانک مراجعه کند و گواهی عدم‌پرداخت بگیرد. هم چنین برای طرح شکایت کیفری باید 6 ماه از تاریخ صدور گواهی عدم‌پرداخت چک گذشته باشد تا فرد بتواند شکایت کیفری مطرح کند.

2 – در جرم صدور چک بلا‌محل، شاکی باید اولین ارائه‌کننده چک به بانک باشد و متشکی‌عنه صادر‌کننده چک می‌باشد نه صاحب حساب.

3 – دادسرا و دادگاه صالح برای رسیدگی به این جرم همان محلی است که گواهی عدم‌پرداخت بانک در آن جا صادر شده است.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص چک کیفری، به کانال تلگرام حقوقی وکیل دات کام مراجعه نمایید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی وکیل دات کام نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی وکیل دات کام به سوالات شما عزیزان پیرامون قوانین چک پاسخ دهند .